ای یاور مستضعفین خداوند یارت باد.
سلام بر خاندان رضوی که مایه فخر و مباهات ما شیعیان اند.
*دسته گل محمدی به شهر قم خوش آمدی*
کارشناسی ارشد قبول شدم و شدم از کاشانه ام دور. دلم اندازه گنجشک در قفس گرفته است، یاد شعر کلاس اول می افتم ای کاش من هم پرنده بودم با شادمانی پر می گشودم می رفتم از شهر به روستایی آنجا که دارد آب و هوایی...
(اللهم رد کل غریب)
خدایا به ما کمک کن که ما را جز تو یاری کننده ای نیست.
آن عده که در خارج از کشور سالیانی است با این اصل قانون اساسی به عنوان برچسبی ناجور برخورد می کنند و آن عدهای هم که در داخل خود را مدافع آن جلوه می دهند اما مصداق را زیر سئوال می برند جملگی بر عهدی نانوشته عمل می کنند و آن نیستی نظام ولایت فقیه است.
این افراد که در سخنرانیها و متینگهای خود در خارج از کشور شأنیت "روحانی" ، "دین شناسی" و "یک عالم دینی" را برای خویش قائل هستند با سوء استفاده از افکار و اذهان پذیرای مطالب "اندیشهای" که البته تاکنون هیچگونه تلاشی برای فهم دقیق اشکالات و دریافت پاسخ سئوالات و شبهات نکردهاند سعی در القای نادرست مفاهیم مربوط به حوزه دین و حکومت و در رأس اشتراک این دو فقه و ولایت فقیه دارند.
البته پیش از این قضایا طی 30 سال گذشته شاهد طرح و بحث نمونههای مشابه در سطح حوزوی و دانشگاهی بوده و هستیم و این همانی است که تعبیر به پویایی فقه می شود.
نکته مهم کشیده شدن این گونه مباحث به سطح جامعه با رویکرد و نگاهی مغرضانه است که خوب البته هدف هم مشخص است!
در این نوشتار تلاش بر این است تا نظریهی مشهوری که ولایت را به معنای سرپرستی صغار و مجانین می داند و امروز در اظهارات حامیان " فقه پویا" به صورت گسترده و کاملا پر رنگ به آن پرداختند می شود تا با آن ضمن زیر سئوال بردن جایگاه ولایت فقیه جامعه را مبرا از نیاز به ولایت فقیه نتیجه بگیرند، مورد بررسی قرار دهیم.
مناظره انتقادی آقای حائری یزدی و آیت الله جوادی آملی در باب ولایت فقیه از این جهت شهرت دارد که به صورت مفصل به نظریه مذکور پرداخته شده است.
نوشتار گزارشی است اجمالی از مناظره انتقادی آقای حائری یزدی و آیت الله جوادی آملی درباره ولایت فقیه. در ابتدا، آقای آملی به بررسی مبانی ولایت فقیه پرداخته است و برای اثبات آن این گونه استدلال میکند که کاملترین و برجستهترین کمال برای انسان، عبودیت و بندگی خداند است و چون خود انسان در این مسیر اطلاع کاملی ندارد، باید خداوند او را راهنمایی کند؛ چون تنها اوست که عالم مطلق است و بر همه شئون جهان و آدمی آگاه است. پس غیر خدا هر که و هر چه هست، مولای حقیقی یا ولی حقیقی نیست تا بگوییم خدا اولا و بالاصالـة ولی و مولاست و غیر خدا مثلا انبیا و اولیا ثانی و بالتبع ولی و مولایاند. وقتی معلوم شود که ولایت انبیا و اولیا و ائمه حقیقی نیست، ولایت فقیه هم روشن میشود. پس با توجه به آیات قرآنی چون «إنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ...» یا «أمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أولِیاءَ فَاللهُ هُوَ الوَلِیُّ» معلوم میشود ولایت رسول و معصومان و اولیا، عِدل ولایت الله نیست و چون ولایت منحصر در اوست، ولایت آنها بالعرض است نه بالتبع.
ایشان در نقد نظریه آقای حائری یزدی که ولایت را به معنای سرپرستی صغار و مجانین میدانست میگوید: ولایت فقیه در حکومت اسلامی اصلا چنین معنایی ندارد؛ زیرا کسی که ولایت یک مجنون یا سفیه و یا کودک خردسالی را برعهده دارد، آنان را برابر با اندیشه و آراء خود تدبیر میکند و در بازی و تفریح، خواب و تغذیه و.... به میل و اراده خود رفتار میکند. اما ولایت پیغمبر و امام و جانشین امام بر مردم از این قبیل نیست؛ بلکه ولایت آنها به ولایت الله باز میگردد. یعنی خود دین، رهبری و هدایت جامعه را به عهده میگیرد. چون همان طور که مردم مولی علیه دین هستند، شخصیت حقیقی پیامبر و دیگر معصومان هم تحت ولایت دین و شخصیت حقوقی آنهاست. وقتی پیامبر (ص) و امام فتوایی میدهد، عمل کردن به آن بر همه حتی خود شخص نبی و امام هم واجب است. یعنی شخصیت حقیقی پیامبر و امام و ولی فقیه با دیگر افراد فرقی ندارند، همگی مولی علیه هستند، اما شخصیت حقوقی آنها ولی است. پس هیچ کس از افراد امت اسلامی محجور و کم سن و دیوانه نیست تا ولایت فقیه ولی آنها باشد. آیه «إنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ....» خطاب به عقلا و مکلفین است، نه به غیر مکلف و محجور و کودک.
استاد در بخش دیگری در نقد این مطلب که «ولایت با حکومت، حاکمیت و سیاست سازگار نیست؛ چرا که قیمومیت نسبت به شخص است، نه نسبت به جامعه» میگوید: بله، ما هم معتقدیم که ولایتی که در باب حجر فقه آمده و به معنای قیمومیت صغار و.... است، اصلا ربطی به حکومت و سیاست ندارد. اما اگر ولایت را به معنای آیه «إنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ....» بگیریم، با سرپرستی و حاکمیت بر جامعه سازگاری دارد. ایشان در برابر این ایراد که «اگر در جمهوری اسلامی مردم حق رای دارند، پس محجور نیستند و نیازی به ولی ندارند و اگر فقیه ولی مردم است، پس مردم حق رای ندارند چون محجورند» پاسخ میدهند: این ایراد از آنجا نشئت میگیرد که آنان ولایت را در همان ولایت کتاب حجر منحصر کردهاند. اما ولایت به معنای سرپرستی فرزانگان و خردمندان باشد، مشکل مزبور حل میشود. پس هر پیامی که آینه «إنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ....» دارد، بالاصاله برای انبیاء و امام معصوم علیه السلام و بالعرفی برای نایب خاص آنها و سپس برای منصوبین عام آنها ثابت میشود.
آقای حائری در مورد رابطه شرع و عقل و نسبت آن دو با سیاست میگوید: «احکام حکومتی و ولایتی برخاسته از مصالح و مفاسد روزمرهای است که حکومت وقت تشخیص میدهد و براساس آن و بدون توجه به احکام شرع و حق، حکمی را تشریع و قانونی میکند». استاد جوادی آملی در پاسخ میفرماید: عقل ناب که خود یکی از منابع حکم شرعی است، مرجع نهایی این احکام حکومتی است. لذا، احکام حکومتی هم احکام شرعی قلمداد میشوند: «کل ما حکم به العقل، حکم به الشرع». پس احکام حکومتی و عقل ناب همچون احکام شرعی، ابدی و دائمی هستند.
آقای حائری در بخش دیگری از مناظهر خود میگوید: «عقل ناب دارای این مشخصه ذاتی است:
1. ازلی الثبوت و ابدی البقاء است؛ 2. کلیت و شمول بر کثیرین دارد و 3. از هر گونه تحول و دگرگونی و کون و فساد مصونیت دارد. حال این عقل چگونه میتواند منبع احکام متغیر و کون و فسادهای محیط طبیعی و تحولات اجتماعی بسیار جزئی و متغیر در زمان و مکان مخصوص باشد». در جایی دیگر میگوید: «از کجا و در چه منبعی بر شما ثابت شده که احکام حکومتی مستلزم عقاب و ثواب هستند. از طرفی عقاب و ثواب مسئله کلامی است نه فقهی». آقای جوادی آملی در هفت بند به پاسخ این ایرادات پرداخته است که ما به اختصار به برخی اشاره میکنیم: 1 – عقل ناب، حسن و قبح عناوین کلی را استنباط میکند و در اثر اجتهاد کارشناسانه، مصادیق خارجی آن ارزیابی میشود و تحت یکی از عنوانهای صلاح یا صلاح مندرج میگردد. پس حکم دائمی، ضروری، کلی و ذاتی عقلی بر آنها منطبق میگردد. 2. اگر عقل ناب حجت شرعی است و ادراک حسن چیزی که به نصاب صلاح ملزم رسیده است، سبب حکم عقل مزبور به وجوب آن میشود و ادراک قبح چیزی که به نصاب صلاح تام رسیده، سبب حکم عقل به حرمت آن میشود و چنین چیزی اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد.
3. حکم کلی، ضروری، دائم، ذاتی، نه عهدهدار اصل وجود موضوع جزئی خود است و نه کفیل ثابت آن، و نه ضامن بقای او خواهد بود. چرا که ممکن است حکم عقلی یا نقلی به طور ثابت و دائم از منبع خود صادر شده باشد، اما موضوع آن هنوز محقق نشده و یا بر فرض وجود، منقرض شده باشد.
4. اگر حجیت شرعی عقال ناب پذیرفته شود، فتوای آن مانند فتوای دلیل نقلی همان حکم دینی است و چون حکم دینی است، وفاق و خلاف عملی آن پاداش و کفیر اخروی دارد.
5. گرچه بحث پیرامون اصل ثواب و عقاب اخروی، مسئله کلامی است، ولی از آنجا که یکی از راههای استنباط حرمت چیزی، وجود قرینهای بر وعید و تهدید به عقاب اخروی، تصریحا یا ضمنا، بر ارتکاب چیزی است، لذا نمیتوان گفت که ثواب و عقاب فقط کلامی است و ربطی به فقه ندارد.